DPSIRR-keten

Van drijvende krachten tot herstel

De systeem- en stressanalyse maakt gebruik van de relatie tussen menselijke activiteiten en het milieu. Menselijke activiteiten in een stroomgebied of hydrologische eenheid kunnen drukken uitoefenen via stressoren op de ecologie in oppervlaktewateren. Deze stressoren bepalen de ecologische toestand van sleutelfactoren in het water. Dit heeft gevolgen voor het soortensamenstelling en het functioneren van het waterecosysteem, wat leidt tot een maatschappelijke reactie, vaak het nemen van maatregelen waarna herstel optreedt of zou moeten optreden. Om de interacties tussen de menselijke activiteiten en het watermilieu te structureren is de DPSIRR-keten ontwikkeld. DPSIRR staat voor: Driving forces (=menselijke activiteiten als drijvende krachten) – Pressures/Stressors (=druk- en stressfactoren) – States (=toestand van ecosystemen) – Impacts (=gevolgen voor ecosystemen (functioneren) en ecosysteemdiensten) – Responses (=menselijke reacties in de vorm van maatregelen) – Recovery (=herstel van het ecosystemen).

Met de DPSIRR-keten wordt de keten tussen oorzaak van een stressor en het gevolg ervan, het effect op het ecosysteem, in beeld gebracht. Voor het kiezen van de juiste maatregelen is begrip van deze keten noodzakelijk. Het inzicht hebben in en het begrijpen van de gehele keten biedt mogelijkheden om op verschillende plaatsen in de keten in te grijpen om de effecten op te heffen of te verminderen, m.a.w. maatregelen te treffen. Dit kunnen maatregelen zijn om de bron of ‘driver’ aan te pakken (het begin van de keten), effectgerichte maatregelen of maatregelen die de effecten in het oppervlaktewater verkleinen (het einde van de keten, symbolische of ‘end-of-pipe’ maatregelen). Het is duidelijk dat gestreefd moet worden naar het nemen van oorzaak- en brongerichte maatregelen omdat die het meest (kosten)effectief zijn.

DPSIRR vormt de basis voor een systematische en praktische benadering om ecologische systeem- en stressanalyses over verschillende schalen in ruimte en tijd uit te voeren. Maatregelen zijn sturende menselijke activiteiten die de toestand van het waterecosysteem veranderen met als (gewenst) effect: herstel van het ecosysteem of onderdelen hiervan. Bijvoorbeeld landbouwkundig landgebruik (Driver) leidt tot afspoelen van fosfaat (Pressure/Stressor) met als gevolg voedselrijk water met blauwalgenbloei (Impact) waar bijvoorbeeld op wordt ingegrepen door de aanleg van bufferzones (Response) wat kan leiden tot helder water (Recovery).

Voor de toepassing van de DPSIRR-keten in de praktijk is het nodig om de relaties in de keten binnen het biogeografische gebied en het watertype (systeemvoorwaarden) om te zetten in relevante factoren die achterliggende patronen en processen representeren. Deze factoren en processen kunnen weer geordend worden naar de hoofdgroepen uit het 5S-Model: stroming, structuren en stoffen, telkens gekoppeld aan de biologie (soorten). De interactie tussen factoren en processen binnen en tussen de schaalniveaus is in iedere keten aanwezig, maar verschilt tussen ketens in hiërarchische positie en intensiteit. Met andere woorden, het belang van factoren verschilt en is afhankelijk van geografische positie, het watertype en de range van milieufactoren. Het kennen van de relevantie (hiërarchie en intensiteit) voor het betreffende ecosysteem kan in hoge mate bijdragen aan de selectie of prioritering van de meest kosteneffectieve maatregelen.

Verder lezen

European Environment Agency (1995). Europe’s Environment: The Dobris Assessment. Earthscan, London. European Environment Agency (EEA).

Feld, C.K., Birk, S., Bradley, D.C., Hering, D., Kail, J., Marzin, A., Melcher, A., Nemitz, D., Pedersen, M.L., Pletterbauer, F., Pont, D., Verdonschot, P.F.M. & Friberg, N. (2011). From Natural to Degraded Rivers and Back Again: A Test of Restoration Ecology Theory and Practice. Advances in Ecological Research 44: 120-209.

van Puijenbroek, P. J. T. M. (2019). Bridging policy targets and aquatic ecosystem responses. Thesis University of Amsterdam. 223 pp.

Verdonschot, P. F. M., & Verdonschot, R. C. M. (2021). Ecologische systeembenadering en ecologische systeemanalyse (KIWK No. 2021-29). Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer (STOWA).