Wat is het?

Een ecologische systeembenadering ontrafelt de werking van een ecosysteem. Hierbij is het natuurlijk belangrijk de grenzen van het ecosysteem te bepalen en daarbinnen de belangrijke factoren en processen in beeld te brengen. Voor het regionale waterbeheer worden deze ecosystemen meestal begrensd door de hydrologische begrenzing van een stroomgebied, polder of waterbeheereenheid. Het uitgangspunt van de ecologische systeembenadering zijn de natuurlijke processen die bij het ecosysteem horen: de ecologische systeemanalyse. Daarin worden de gevolgen van menselijk handelen geprojecteerd: de ecologische stressanalyse.

Neem een meer als voorbeeld. Eerst wordt bepaald hoe het meer in zijn natuurlijke omgeving functioneert. Vervolgens wordt gekeken welke factoren daarbij belangrijk maar niet in orde zijn. Dit zijn bijvoorbeeld het ontbreken van een brede oever- en moeraszone, het ontbreken van natuurlijke peilfluctuaties, het teveel aan voedingsstoffen en het gebrek aan habitatheterogeniteit. In de derde stap wordt gekeken naar de wijde omgeving, het landschap, om de bronnen van de verstoring op te sporen. Waar komen de stressoren of combinaties daarvan vandaan. Hierop kunnen acties worden gezet om ze terug te dringen tot een voor het ecosysteem acceptabel niveau. Deze nadruk op stressoren vormt de insteek van de Systeemgerichte Ecologische StressAnalyse (SESA).

Het is belangrijk te beseffen dat ecosystemen niet scherp begrensd zijn. In feite is ieder ecosysteem onderdeel van een groter ecosysteem. De analyses zijn dus mede-afhankelijk van de schaal waarop wordt gekeken. Grootschalige, lange-termijn processen hebben systemen gevormd en bepalen nog steeds in hoge mate de werking van ecosystemen. Dit worden de systeemvoorwaarden genoemd. Door de mens gemaakte systemen zijn weliswaar niet op natuurlijke wijze gevormd, maar zijn wel degelijk onderhevig aan de grootschalige, lange-termijn processen die ook de natuurlijke systemen vormen. Om systemen duurzaam en robuust in te richten of te ontwikkelen moeten daarom de grootschalige, lange-termijn processen altijd in acht worden genomen en bepalen de context waarbinnen systemen functioneren. Het ecosysteem zelf functioneert onder de huidige heersende hydrologische, morfologische en fysisch-chemische omstandigheden.

Niet alle factoren zijn altijd even belangrijk. Dit is vaak afhankelijk van plaats, tijd en schaal. Bij iedere analyse moeten we weten welke factoren ecologisch van belang voor het ecosysteem in kwestie en wanneer de waarden van dergelijke factoren juist stress opleveren. Daarover later meer.